مکتب اهل حدیث، در نیمه نخست سده ۲ ق، فقه مرحله نظام‌گرا را پشت سر گذاشته و وارد دوره تدوین شد که در پی آن، گروه اصحاب رأی با تکیه بر اجتهاد فقهی پدید آمد. در میانه همان سده، هرچند نزاع بر سر ارأیت کاهش یافت، اما اختلاف درباره مشروعیت رأی، دو جریان فقهی را در برابر هم قرار داد: یکی از مذاهب اهل طرفداران رأی و دیگری پیروان سنت است، که هنوز به نام اصحاب حدیث شناخته نمی‌شدند. در آن دوران، اصطلاح «اثر» مفهومی گسترده‌تر از اولین جریان‌های مهم اعتقادی حدیث داشت و گفتار و رفتار صحابه و تابعین را نیز در بر می‌گرفت. اصطلاح «اثر» در برابر «رأی» به‌کار می‌رفت و تقابل این دو در اسلام محسوب می‌شود آثار فقیهانی چون ابن جریج و تأثیر زیادی بر پیدایش مکتب اشعری داشته اوزاعی منعکس است. گروهی از عالمان سنت‌گرا که بعدها به اصحاب حدیث معروف شدند، در زمان خود با عنوان اصحاب اثر یا آثار شناخته می‌شدند.<ref>مقاله اصحاب حدیث</ref> =سیر تاریخی=از میانه سده ۲ ق، تدوین حدیث در میان اهل اثر شدت گرفت و با افزایش احادیث مرفوع، اعتبار آثار صحابه و تابعین کاهش یافت. به‌تدریج، در هر دو جریان اصحاب رأی و اصحاب اثر، نقد نظری به جایگاه آثار آغاز شد و کسانی چون ابویوسف و شافعی در این مکتب زمینه پیشگام بودند. در ربع دوم همان سده، عنوان «اصحاب حدیث» در عراق به طلاب حدیث ناآگاه به آداب علمی اطلاق می‌شد و این کاربرد تا پایان سده ادامه یافت. اما در نیمه نخست سده ۳ ق، معنای این عنوان تغییر یافت و مفهومی افتخارآمیز یافت؛ سنت‌گرایانی چون احمد بن حنبل و اسحاق بن راهویه خود را اصحاب حدیث می‌نامیدند. در ادامه، این عنوان یک جریان فقهی به مفهومی عام برای تمام سنت‌گرایان تبدیل شد، بی‌توجه به تفاوت‌های تاریخی و اجتماعی ظهور کردفکری آنان. <ref>مقاله اصحاب حدیث</ref> =دولت های مهم=ندارد =اشخاص مهم=از معروف‌ترین چهره‌های اهل حدیث تنها می‌توان به افراد زیر اشاره کرد : * [[محمد بن ادریس شافعی]][[پرونده:محمد بن ادریس شافعی.jpg|بندانگشتی|محمدبن ادریس شافعی]]     * '''احمد بن حنبل'''در تحلیل اندیشه فقهی احمد بن حنبل، باید گفت، او بیش از همه بر پیروی از حدیث و ترک قیاس و رأی – جز در موارد ضرورت - پای می فشرد و در کنار این برخورد، پرهیز از طرح مسائل تقدیری را نیز مبنای خود ساخته بود. در فقه احمد، این تفکر شافعی که سنت مفسر کتاب الله است، با تأکید بیشتری مطرح شده و پیروی از ظواهر قرآن کتاب با وجود احادیث معارض، سخت نکوهش شده است. در استناد به احادیث، احمد بر آن بود که احادیث «منکر» را باید وانهاد و تنها احادیث «معروف» را صادر شده از پیامبر (ص) تلقی کرد.<ref>مقاله اصحاب حدیث</ref>  * [[اسحاق بن راهویه]] =انشعابات=ندارد =عقاید مهم= 1. تفسیر نصوص اعتقادی: تکیه بر ظاهر آیات و روایات بدون تأویل و تحلیل عقلی؛ تأکید احمد بن حنبل بر پرهیز از برداشت درایی از متون<ref>مقاله اصحاب حدیث اعتقاد داشتند </ref> . 2. اختلافات درون‌جریانی: اتفاق‌نظر در مسائل کلامی چون صفات باری، قدر و منزلت فاسق؛ اما اختلاف در مسائل سیاسی، امامت و قیام با شمشیر<ref>مقاله اصحاب حدیث</ref>. 3. تعریف ایمان: ایمان شامل قول، عمل و نیت است و قابل افزایش و کاهش می‌باشد<ref>تاریخ فرق و مذاهب اسلامی، ص70</ref> . 4. قضا و عقل را قدر: همه چیز به عنوان منبع مستقل برای استنباط عقاید نمی‌پذیرفتندتقدیر الهی است و انسان گریزی از آن ندارد<ref>تاریخ فرق و مذاهب اسلامی، ص70</ref>.  5. مسائل سیاسی و دینی: *خلافت از آنِ قریش تا روز قیامت است. آنها  *جهاد حتی با هرگونه اندیشه‌ورزی امام ظالم واجب است. *نماز جمعه، عیدین و حج بدون امام صحیح نیست. *صدقات و مالیات‌ها باید به حاکمان ظالم سپرده شود<ref>تاریخ فرق و مذاهب اسلامی، ص70</ref>.  6. تکفیر: تکفیر گناه‌کاران جایز نیست، مگر در دین مخالفت می‌کردند موارد خاص <ref>تاریخ فرق و علم کلام را انکار می‌کردندمذاهب اسلامی، ص70</ref>. 7.ایمان به غیبیات: باور به عذاب قبر، صراط، میزان، نفخ صور، بهشت و جهنم <ref>تاریخ فرق و مذاهب اسلامی، برنجکار، ص 69ص70</ref>.

اهل =پراکندگی جمعیت= دقیق ترین اطلاعات دربارۀ پراکندگی جغرافیایی مذاهب اصحاب حدیث شیوه فقهی خویش در سدهٔ ۴ ق مرهون گزارش‌های [[مقدسی]] است. او قلمرو اصلی این مذاهب را اقالیم [[شام]] اقور (بلاد جزیره) و [[رحاب]] (آذربایجان و ارمنیه) دانسته و در عقاید نیز به کار می‌گرفتند تفصيل مطلب، مذهب اصحاب حدیث در اقور و آن‌ها رحاب را تنها از ظواهر قرآن [[حنبلی]] و احادیث اخذ می‌کردند. آنان نه تنها عقل را به عنوان یک منبع مستقل برای استنباط عقاید قبول نداشتند، بلکه مخالف هرگونه بحث عقلی پیرامون احادیث اعتقادی بودند. به دیگر سخن، این گروه هم منکر کلام عقلی بودند که در آن عقل منبع مستقل عقاید است، و هم مخالف کلام نقلی بودند که در آن عقل لوازم عقلی نقل را استنباط می‌کرد. آنان حتی نقش دفاع از عقاید دینی شام را نیز برای عقل نمی‌پذیرفتند[[اوزاعی]] گفته است.<ref>تاریخ فرق و مذاهب اسلامی، برنجکار، ص69مقاله اصحاب حدیث</ref>

از معروف‌ترین چهره‌های اهل 2. اقور (بلاد جزیره) و رحاب (آذربایجان و ارمنیه): مذهب حنبلی رواج داشته است <ref>مقاله اصحاب حدیث می‌توان به احمد بن حنبل و مالک بن انس شافعی اشاره کرد که عقاید اساسی این گروه را بیان کردند</ref>.

اهل 4. اقلیم سند: اکثریت مردم بر مذهب اصحاب حدیث بر این باور بودند که ایمان شامل قول، عمل و نیت است و قابل افزایش و کاهش است. از طرفی، معتقد بودند که همه چیز به تقدیر خداوند است و انسان‌ها نمی‌توانند از قضا و قدر گریزی داشته باشند. همچنین خلافت و امامت را تا روز قیامت از آن قریش می‌دانستند و جهاد را لازم می‌دانستند حتی اگر امام عادل نباشد.بودند، اما حنبلیان در آن‌جا حضور نداشتند<ref>تاریخ فرق و مذاهب اسلامی، برنجکار، ص70مقاله اصحاب حدیث</ref>.

علاوه بر این، نماز جمعه، حج و نماز عیدین را بدون امام پذیرفته نمی‌دانستند و صدقات =منابع تکمیلی=*[https://www.google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&opi=89978449&url=https://jrt.shirazu.ac.ir/article_1330.html&ved=2ahUKEwivlfnjk6yNAxUYSaQEHaDtHSUQFnoECB0QAQ&usg=AOvVaw0hZextipaB9561TEgdUkKh تشبیه، تفویض و مالیات‌ها باید تأویل در اختیار سلاطین باشد حتی اگر ظالم باشندمکتب اصحاب حدیث، هادی حجت، فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز، پیاپی 20، صفحات 125_156، پاییز ]* [https://www. google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&opi=89978449&url=https://ensani.ir/fa/article/382165/%25D8%25AA%25D8%25AD%25D9%2584%25DB%258C%25D9%2584-%25D9%2585%25D9%2581%25D9%2587%25D9%2588%25D9%2585-%25D8%25B5%25D8%25AD%25D8%25A7%25D8%25A8%25DB%258C-%25D8%25A7%25D8%25B2-%25D8%25AF%25DB%258C%25D8%25AF%25DA%25AF%25D8%25A7%25D9%2587-%25D8%25A7%25D8%25B5%25D8%25AD%25D8%25A7%25D8%25A8-%25D8%25AD%25D8%25AF%25DB%258C%25D8%25AB&ved=2ahUKEwjcrYCxk6yNAxXmMfsDHVBKHXkQFnoECBQQAQ&usg=AOvVaw11T_S10AJBwVaHa95_IWuy تحلیل مفهوم صحابی از سویی دیگر، تکفیر مسلمانان به خاطر گناهانشان را جایز نمی‌دانستند مگر در موارد خاص. به عذاب قبر، صراط، میزان، نفخ صور، بهشت دیدگاه اصحاب حدیث، علی عبدالله زاده و جهنم نیز ایمان داشتند محمود کریمی، دوفصلنامه علمي پژوهشي «مطالعات قرآن و قرآن را کلام خدا حديث»، سال يازدهم، شمارة اول، پاييز و غیر مخلوق می‌دانستندزمستان 1396 ،پياپي21 ،صص205-22.<ref>تاریخ فرق و مذاهب اسلامی، برنجکار، ص70</ref>]

مرکز اصلی اهل حدیث در سرزمین حجاز بود، جایی که این مکتب در میان مردم رواج بیشتری یافت. این منطقه به دلیل حضور دانشمندان [[رده:فرق _ و فقیهان معروفی مانند احمد بن حنبل و مالک بن انس شافعی به یکی از مهم‌ترین مراکز دینی و علمی تبدیل شده بود. اهل حدیث با تأکید بر پایبندی به ظواهر قرآن و حدیث، توانستند در طول تاریخ تأثیر زیادی بر فقه و عقاید اهل سنت بگذارند و همچنان در تاریخ اسلام نقش مهمی ایفا کنند._ مذاهب_ اسلامی]]