نویسنده{{جعبه اطلاعات فرقه| عنوان = اهل حدیث| تصویر = [[پرونده: حدیثه متقی زادهکتاب-جوامع-حدیثی-اهل-سنت.jpg|بندانگشتی|اهل حدیث]]| اندازه تصویر =| توضیح تصویر = کتابی درباره اهل حدیث|مؤسس = احمد بن حنبل| سال تأسیس =| قدمت =| گرایش = سنی| گستره جغرافیایی =| شهرهای مهم = شام، رحاب| زیارتگاه‌ها = | وقایع مهم =| حکومت‌ها =| علل پیدایش =| نام‌های دیگر = اصحاب اثر | از فرقه‌های =| از شاخه‌های =| باورها = تکیه بر ظاهر نصوص اعتقادی از کتاب و سنت | داعیان =| فرقه‌ها =| شاخه‌ها =| رهبر/امام کنونی =| رهبران/امامان = احمد بن حنبل، ادریس شافعی، اسحاق بن راهویه | آئین‌ها =| کتاب‌های مهم =| وضعیت =| تاریخ انقراض =| تعداد پیروان =| مؤسسات =| مذهبی =| اجتماعی =| سیاسی =}}

=تعریف='''مکتب اهل حدیث، حدیث'''، که یکی از مذاهب [[اهل سنت ]] است، از اولین جریان‌های مهم اعتقادی در اسلام محسوب می‌شود و تأثیر زیادی بر پیدایش [[مکتب اشعری ]] داشته است. اهل حدیث تنها به ظواهر قرآن و حدیث اعتقاد داشتند و عقل را به عنوان منبع مستقل برای استنباط عقاید نمی‌پذیرفتند. آنها با هرگونه اندیشه‌ورزی در دین مخالفت می‌کردند و [[علم کلام ]] را انکار می‌کردند <ref>تاریخ فرق و مذاهب اسلامی، برنجکار، ص 69</ref>{{تاریخ فرق و مذاهب اسلامی}}تعریف هایی مجرد و مبتنی بر لفظ مانند تعریف [[ابوحاتم رازی ]] که اهل حدیث یا اصحاب حدیث را گروهی منکر کاربرد قیاس و رأی دانسته است که تنها از حدیث نبوی و آراء صحابه و تابعین پیروی میکنند، می کنند، تعریفی نمادین است که هرگز نباید به دنبال تعمیم آن در بارۀ تمامی گروههای گروه های شهرت یافته به اصحاب حدیث بود و تنها باید با جست وجو در تاریخ، مصداقی را برای آن مشخص کرد.<ref>مقاله اصحاب حدیث ، احمد پاکتچی</ref>

در پی جویی از تاریخ تقابلهای مذهبی در سدهٔ نخست هجری نخستین رویارویی میان یک گروه از تابعان که بر سنتهای پیشین اصرار می ورزیدند با گروه مقابل یعنی جمعی از دانشجویان جوان خود، رخ مینماید که به دنبال طرح پرسشهایی تقدیری (فرضی) و گسترش دادن نظری فقه بوده اند. این گروه از سوی جناح غالب سنت گرا، «اصحاب ارأیت خوانده میشد اما هنوز این گروه جوان از چنان موقعیتی برخوردار نشده بودند تا سنت گرایان خود نیز در تقابل با ایشان نیازمند نامیده شدن به نامی بوده باشند. در نسل بعد نیاز روزافزون به فقهی نظام پذیر و برخوردار از ساختاری قانونمند شرایط را به زیان سنت گرایان تغییر داد و ناتوانی روز افزای آنان در پاسخگویی به نیازهای اجتماعی به زودی جایگاه خصم را در محافل علمی مستحکم ساخت.به روزگار نسل دوم تابعان در کوفه که این تقابل بیشتر در آنجا دیده میشد مکتب اصحاب ابن مسعود به ریاست ابراهیم نخعی و حماد بن ابی سلیمان در طی دو نسل به تدریج گرایش ارأیت را برگزیدند و از سنت گرایی تند دوری کردند در حالی که مکتب عامر شعبی در برابر پدیده ارأیت مقاومتی افزون از خود نشان داد در بصره یکی از اختلافاتی که تقابل مکتب حسن بصری و ابن سیرین را شکل میداد مسأله ارأیت و ستیز جناح ابن سیرین با این پدیده بود در سرزمین حجاز مکه در کاربرد نظر و برخورد درایی با مسائل دینی بیشتر به ارأیت گرایش داشت در حالی که در مدینه هنوز بیشترین اصرار بر تقدیر ستیزی و کمترین رغبت برای ارأیت دیده میشد.در نیمه نخست سده ۲ ق، فقه در طی تحولی سریع مرحله فقه نظام گرا نظام‌گرا را پشت سر گذارده گذاشته و شتابان روی به سوی مرحله ای دیگر یعنی وارد دوره تدوین نهاده بود شد که شکل گیری گروهی با عنوان در پی آن، گروه اصحاب رأی حاصل آغاز همین مرحله در تکوین فقه بودبا تکیه بر اجتهاد فقهی پدید آمد. در میانه سده ۲ ق همان سده، هرچند نزاع بر سر ارأیت و پرسشهای تقدیری نزاعی تقریباً پایان یافته بود، کاهش یافت، اما نزاع محافل دینی در باب استعمال رأی و حدود کاربرد آن موضوعیتی کاملاً متفاوت داشت که اختلاف درباره مشروعیت رأی، دو گروه جدید جریان فقهی را در مقابل یکدیگر نهاده بود گروهی که برابر هم قرار داد: یکی طرفداران رأی فقهی را ارجی ویژه می نهادند و به اصحاب رأی (هـ (م) شناخته بودند و گروهی دیگری پیروان سنت که به رویارویی با آنان برخاسته بر پیروی سنت پیشینیان اصرار داشتند اما هنوز در آن روزگار به «اصحاب نام اصحاب حدیث شناخته نمی شدندنمی‌شدند.پیش از آغاز سخن درباره نام این گروه باید یادآور شد که در فرهنگ روایی سده های نخستین آن دوران، اصطلاح «اثر» مفهومی اعم گسترده‌تر از حدیث داشته داشت و افزون بر احادیث مروی از پیامبر اسلام (ص) روایاتی حاکی از گفتار و کردار رفتار صحابه و تابعان تابعین را نیز شامل میشده استدر بر می‌گرفت. گفتنی است که اصطلاح «اثر» در عصر اتباع تابعان افزون بر حدیث نبوی گفتار برابر «رأی» به‌کار می‌رفت و کردار صحابه تقابل این دو در آثار فقیهانی چون ابن جریج و تابعان البته برجستگان (آنان نیز به صورت نقل اوزاعی منعکس است. گروهی از فرد یا نقل ،جمعی عالمان سنت‌گرا که بعدها به سان آیینه ای از سنت نبوی موضوعیت یافته بوده و اصحاب حدیث معروف شدند، در کنار دریافته ها از پیامبر (ص) در تعالیم دینی مورد توجه قرار میگرفته استزمان خود با عنوان اصحاب اثر یا آثار شناخته می‌شدند.<ref>مقاله اصحاب حدیث</ref>بررسی نمونه های گوناگون از متون =سیر تاریخی حکایت =از آن دارد که در دهه های میانی سدهٔ میانه سده ۲ ،ق، درست ق، تدوین حدیث در عصر شکوفایی مکتب اصحاب رأی میان اهل اثر شدت گرفت و مقابل شدن آن با مکتب سنت گرا اصطلاحی که شاخص علم پیشینیان بوده افزایش احادیث مرفوع، اعتبار آثار صحابه و تابعین کاهش یافت. به‌تدریج، در برابر «رأی» هر دو جریان اصحاب رأی و اصحاب اثر، نقد نظری به کار می رفته اصطلاح «اثر» بوده است؛ چنانکه این تقابل میان دو اصطلاح اثر جایگاه آثار آغاز شد و رأی در عباراتی از زبان ابن جريج، زرارة بن اعین اوزاعی کسانی چون ابویوسف و سفیان ثوری شافعی در منابع تاریخی ثبت شده استاین زمینه پیشگام بودند.در واقع باید گفت طیفی از عالمان سنت گرا که ربع دوم همان سده، عنوان «اصحاب حدیث» در عراق به طلاب حدیث ناآگاه به آداب علمی اطلاق می‌شد و این کاربرد تا پایان سده ۲ ق ادامه یافت. اما در برابر نیمه نخست سده ۳ ق، معنای این عنوان تغییر یافت و مفهومی افتخارآمیز یافت؛ سنت‌گرایانی چون احمد بن حنبل و اسحاق بن راهویه خود را اصحاب رأی صف آراسته و حدیث می‌نامیدند. در منابع متأخر با ادامه، این عنوان به مفهومی عام {اصحابحدیث} نام یافته اند، برای تمام سنت‌گرایان تبدیل شد، بی‌توجه به تعبیر عصر خود {اصحاب اثر} یا {اصحاب آثار} خوانده میشده اندتفاوت‌های تاریخی و فکری آنان.<ref>مقاله اصحاب حدیث، احمد پاکتچیحدیث</ref> =دولت های مهم=ندارد =اشخاص مهم=از معروف‌ترین چهره‌های اهل حدیث می‌توان به افراد زیر اشاره کرد : * [[محمد بن ادریس شافعی]][[پرونده:محمد بن ادریس شافعی.jpg|بندانگشتی|محمدبن ادریس شافعی]]  

=سیرتاریخی=* '''احمد بن حنبل'''اهل در تحلیل اندیشه فقهی احمد بن حنبل، باید گفت، او بیش از همه بر پیروی از حدیث شیوه فقهی خویش را و ترک قیاس و رأی – جز در عقاید نیز به کار می‌گرفتند موارد ضرورت - پای می فشرد و آن‌ها را تنها در کنار این برخورد، پرهیز از ظواهر قرآن و احادیث اخذ می‌کردند. آنان نه تنها عقل طرح مسائل تقدیری را به عنوان یک منبع مستقل برای استنباط عقاید قبول نداشتند، بلکه مخالف هرگونه بحث عقلی پیرامون احادیث اعتقادی بودندنیز مبنای خود ساخته بود. به دیگر سخن، در فقه احمد، این گروه هم منکر کلام عقلی بودند تفکر شافعی که در آن عقل منبع مستقل عقاید سنت مفسر کتاب الله است، با تأکید بیشتری مطرح شده و هم مخالف کلام نقلی بودند که پیروی از ظواهر کتاب با وجود احادیث معارض، سخت نکوهش شده است. در استناد به احادیث، احمد بر آن عقل لوازم عقلی نقل بود که احادیث «منکر» را باید وانهاد و تنها احادیث «معروف» را استنباط می‌کرد. آنان حتی نقش دفاع صادر شده از عقاید دینی را نیز برای عقل نمی‌پذیرفتندپیامبر (ص) تلقی کرد.<ref>تاریخ فرق و مذاهب اسلامی، برنجکار، ص69مقاله اصحاب حدیث</ref>

=اشخاص مهم=از معروف‌ترین چهره‌های اهل حدیث می‌توان به احمد * [[اسحاق بن حنبل و مالک بن انس شافعی اشاره کرد که عقاید اساسی این گروه را بیان کردند.راهویه]]

اهل 1. تفسیر نصوص اعتقادی: تکیه بر ظاهر آیات و روایات بدون تأویل و تحلیل عقلی؛ تأکید احمد بن حنبل بر پرهیز از برداشت درایی از متون<ref>مقاله اصحاب حدیث</ref> . 2. اختلافات درون‌جریانی: اتفاق‌نظر در مسائل کلامی چون صفات باری، قدر و منزلت فاسق؛ اما اختلاف در مسائل سیاسی، امامت و قیام با شمشیر<ref>مقاله اصحاب حدیث بر این باور بودند که </ref>. 3. تعریف ایمان: ایمان شامل قول، عمل و نیت است و قابل افزایش و کاهش استمی‌باشد<ref>تاریخ فرق و مذاهب اسلامی، ص70</ref> . 4. از طرفی، معتقد بودند که قضا و قدر: همه چیز به تقدیر خداوند الهی است و انسان‌ها نمی‌توانند از قضا و قدر انسان گریزی داشته باشند. همچنین خلافت و امامت را تا روز قیامت از آن قریش می‌دانستند و جهاد را لازم می‌دانستند حتی اگر امام عادل نباشد.ندارد<ref>تاریخ فرق و مذاهب اسلامی، برنجکار، ص70</ref>.  5. مسائل سیاسی و دینی: *خلافت از آنِ قریش تا روز قیامت است. *جهاد حتی با امام ظالم واجب است. *نماز جمعه، عیدین و حج بدون امام صحیح نیست.

علاوه بر این، نماز جمعه، حج و نماز عیدین را بدون امام پذیرفته نمی‌دانستند و صدقات و مالیات‌ها باید در اختیار سلاطین باشد حتی اگر ظالم باشند6. از سویی دیگر، تکفیر مسلمانان به خاطر گناهانشان را : تکفیر گناه‌کاران جایز نمی‌دانستند نیست، مگر در موارد خاص. به عذاب قبر، صراط، میزان، نفخ صور، بهشت و جهنم نیز ایمان داشتند و قرآن را کلام خدا و غیر مخلوق می‌دانستند.<ref>تاریخ فرق و مذاهب اسلامی، برنجکار، ص70</ref>.

این عقاید خاص توسط احمد بن حنبل ، از معروف‌ترین چهره‌های اهل حدیث، بیان شده است7. آنها همچنین ایمان به رؤیت خدا با چشم، جواز تکلیف مالایطاق غیبیات: باور به عذاب قبر، صراط، میزان، نفخ صور، بهشت و جهنم <ref>تاریخ فرق و اثبات صفات خبریه باور داشتندمذاهب اسلامی، ص70</ref>.

مرکز اصلی اهل دقیق ترین اطلاعات دربارۀ پراکندگی جغرافیایی مذاهب اصحاب حدیث در سرزمین حجاز بود، جایی که این مکتب در میان مردم رواج بیشتری یافتسدهٔ ۴ ق مرهون گزارش‌های [[مقدسی]] است. او قلمرو اصلی این منطقه به دلیل حضور دانشمندان مذاهب را اقالیم [[شام]] اقور (بلاد جزیره) و [[رحاب]] (آذربایجان و ارمنیه) دانسته و فقیهان معروفی مانند احمد بن حنبل در تفصيل مطلب، مذهب اصحاب حدیث در اقور و مالک بن انس شافعی به یکی از مهم‌ترین مراکز دینی رحاب را [[حنبلی]] و علمی تبدیل شده بوددر شام را [[اوزاعی]] گفته است. اهل <ref>مقاله اصحاب حدیث</ref> *نقشه پراکندگی جغرافیایی مذاهب اصحاب حدیث با تأکید بر پایبندی به ظواهر قرآن در سده ۴ و حدیث، توانستند ۵ ق: 1. اقالیم شام: اصحاب حدیث در طول تاریخ تأثیر زیادی بر فقه این منطقه پیرو مذهب اوزاعی بودند <ref>مقاله اصحاب حدیث</ref>. 2. اقور (بلاد جزیره) و عقاید اهل سنت بگذارند رحاب (آذربایجان و همچنان در تاریخ اسلام نقش مهمی ایفا کنندارمنیه): مذهب حنبلی رواج داشته است <ref>مقاله اصحاب حدیث</ref>. 3. جنوب شرقی ایران (فارس، کرمان تا سواحل جنوب): پیروان ابن راهویه حضور داشته‌اند که احتمالاً همان اصحاب حدیث این مناطق‌اند <ref>مقاله اصحاب حدیث</ref>.

=منابع=* تاریخ فرق 5. مذهب سفیان ثوری: در عراق، بخش‌هایی از یمن و مذاهب اسلامی، رضا برنجکار، تهران: پژوهشگاه فرهنگ مناطقی از جبال ایران مانند دینور تا اواخر سده ۴ ق پیروانی داشت و اندیشه اسلامی. 1387تا اواخر سده ۵ ق دوام آورد <ref>مقاله اصحاب حدیث</ref>. فایلpdf