اسماعیلیه فرقهای هستند که به امامت شش امام اول شیعیان اثنی عشری معتقدند اما پس امام صادق علیه السلام بزرگ ترین فرزند او ، اسماعیل یا فرزند اسماعیل ،محمد ،را به امامت می پذیرند.به این ترتیب آنان به هفت امام معتقدند و همین مطلب اعتقاد مشترک در میان همه فرقه های اسماعیلیه است.برخی گروه های اسماعیلیه به امامان هفت گانه دیگری غیر از هفت امام مذکور قائل اند.[۱].
 | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| مؤسس | مقلاص بن ابی الخطاب |
| گرایش | تشیع |
| گستره جغرافیایی | افغانستان ، ایران ، یمن ، شبه قاره هند ، مصر |
| حکومتها | دولت فاطمی درمصر، حکومت نزاری در الموت |
| نامهای دیگر | اسماعیلیان |
| اطلاعات دینی | |
| باورها | نفی هرگونه صفت از خداوند |
| شاخهها | قرامطه ، فاطمیان ، نزاریان ، دروزیه ، آقاخانیه و... |
| فرق و مذاهب اسلامی | |
| اهل سنت | |
| معتزله | |
| اهل حدیث | |
| اشاعره | |
| ماتریدیه | |
| وهابیت | |
| اباضیه | |
| قدریه | |
| شیعه | |
| امامیه | |
| زیدیه | |
| اسماعیلیه | |
| ناووسیه | |
| غلات | |
| اهل حق | |
| دروزیه | |
| نصیریه | |
| شیخیه | |
| بابیت | |
| بهائیت | |
به دلیل اینکه اسماعیلیه به هفت امام معتقد بودند ، یکی از ادله نامیده شدن اسماعیلیه به سبعه همین مطلب است . از دیگر ادله این نامگذاری اختلاف آنها با امامیه درمورد هفتمین امام است . عقاید دیگری نیز مانند هفت پیامبر اولوالعزم درمیان اسماعیلیان مطرح شده است که می تواند منشا این نامگذاری باشد. از دیگر نام های اسماعیلیه ، باطنیه است . مهم ترین ویژگی این گروه باطنی گری و تاویل آیات و احاویث و معارف و احکام اسلامی است .به اعتقاد همه فرق اسلامی اسماعیلیان در تاویل دین افراط کردند ؛ حتی بسیاری از مسلمانان آنها را به عنوان یکی از فرق و مذاهب اسلامی قبول ندارند.[۲].
محتویات
پیدایش
شاید ریشه پیدایش اسماعیلیه در این نکته نهفته باشد که اسماعیل فرزند ارشد امام صادق علیه السلام ، مورد تکریم و احترام امام بود ؛ به همین دلیل برخی گمان میکردند که پس از امام صادق علیه السلام او به امامت خواهد رسید.اما اسماعیل در زمان حیات امام از دنیا رفت و امام ، شیعیان را بر مرگ پسر شاهد گرفت و جنازه او را در حضور شیعیان و به صورت علنی تشییع و تدفین کرد.[۳].
ظهور این فرقه، نتیجه اختلاف در امامت اسماعیل با برادرش حضرت امام موسی بن جعفر الکاظم (علیهالسلام) بوده است.اینان معتقد بودند که بعد از امام جعفر صادق (علیه السلام) چون پسرش اسماعیل پیش از پدر در گذشته امامت محمد بن اسماعیل منتقل شده که سابع تام بوده و دور هفت به او خاتمه یافته است. نام این فرقه نیز برگرفته از اسماعیل بن جعفر (علیه السلام) است.[۴].
اشخاص مهم
۱_حسن صباح : وی بنیان گذار دولت اسماعیلیه نزاری در ایران (قلعه الموت) و معروف به رهبر حشاشین در منابع غربی است.
۲_اسماعیل بن جعفر : پسر امام جعفر صادق (ع) و امام مورد قبول شیعیان است .
۳_عبدالله المهدی بالله : وی بنیان گذار خلافت فاطمی در شمال آفریقا در سال ۹۰۹ میلادی و نخستین خلیفه فاطمی از دیدگاه اسماعیلیان است .
۴_ المستنصر بالله : دوران حکومت او یکی از طولانی ترین دوره های خلافت عباسی است . در زمان او ، خلافت فاطمی به اوج قدرت سیاسی ، فرهنگی و اقتصادی رسید.
۵_المستعلی بالله : یکی از خلفای فاطمی که پس از مرگ پدرش ، المستنصر بالله به خلافت رسید.اختلاف میان او و برادرش باعث انشعاب در فرقه اسماعیلیه شد.[۵]
دولت های مهم
۱_نزاریه (الموت) : مرکز این دولت در قلعه الموت در کوه های البرز ایران بود . موسس این دولت حسن صباح بود که این دولت سرانجام توسط هلاکو خان پایان یافت .
۲_فاطمیان : یکی از رقیبان اصلی خلافت عباسی بود . موسس این دولت به نام عبدالله المهدی بالله شناخته میشود .
۳_مستعلیه : یکی از شاخه های مهم فرقه اسماعیلیه است که پس از انشعاب در خلافت فاطمی در قرن پنجم هجری شکل گرفت .
۴_قرامطه : موسس فکری این دولت فردی به نام حمدان قرمط بود . این دولت در ابتدا حامی فاطمیان بودند ، اما بعد ها با آنام اختلاف پیدا کردند .[۶]
سیر تاریخی
روابط با خلفا
اسماعیلیه به عنوان نهضتی شیعی در مقابله و تضاد با دربار خلافت عباسی که به نوعی با برگزیدن مذهب تسنن، به عنوان مذهب رسمی جامعه ی اسلامی به حامیان شیعی خود پشت کرده بود، شکل گرفت.آنان دوبار در طول تاریخ سیاسی خود و طی دوران فاطمیان و نزاریان موفق به تشکیل دولت های مستقل شدند. دولت نزاری که در سال 483 هجری و با فتح قلعهی الموت توسط حسن صباح شکل گرفت و رهبران آن سعی بسیاری برای نابودی خلافت عباسی و نیز حامیان ترک آنان، یعنی سلاطین سلجوقی به کار بستند. ولی به زودی اسماعیلیان در پی قتل های گسترده ی پیروانشان که به دنبال تبلیغات خلفای عباسی و فتوای فقهای حامی آنان صورت گرفت، پی به این حقیقت بردند که رسیدن به این اهداف نه تنها برای آنان آسان نخواهد بود بلکه ناممکن می نماید.[۷].
سقوط و انزوا
جانشینان حسن صباح تا زمان حمله هلاکو به الموت در سال ۶۵۴ق به حکومت ادامه دادند.نزاریه در مناطق مختلف ایران و افغانستان و هند پاکستان پراکنده شدند و دوره دیگری از امامان مستور در این فرقه آغاز شد.ظاهرا تنها فرقه اسماعیلی که به استمرار امامت تا زمان حاضر معتقدند و هم اینک نیز دارای امام حاضر به نام کریم شاه حسینی ملقب به آقاخان رابع هستند ، همین گروه قاسمیه اند که به آقاخانیه شهرت دارند.اکنون این فرقه چند میلیونی در مناطق مختلفی از جهان به خصوص در شبه قاره هند حضور دارند.[۸].
انشعابات
پس از شهادت امام صادق علیه السلام در سال ۱۴۸ هق ، گروهی مرگ اسماعیل را در زمان امام صادق علیه السلام انکار کردند و او را امام غایب و امام قائم دانستند و مراسم تشییع جناز اسماعیل از طرف پدر را برای حفظ جان او تفسیر کردند.نوبختی این گروه را اسماعیلیه خالصه مینامد.این گروه به زودی منقرض شدند . گروه دیگری مرگ او را پذیرفته و فرزندش محمد را امام میدانستند که مبارکیه نام دارند.زارا رئیس آنها مبارک نام داشت. آنها پس از مدتی به دو فرقه منشعب شدند ، برخی مرگ محمد را پذیرفته و سلسله ائمه را در فرزندان او ادامه دادند و برخی هم منکر مرگ او بودند و او را امام قائم می پنداشتند.اینان قرامطه نامیده شده اند. فاطمیان دسته ای از اسماعیلیه هستند ، که امامت را در فرزندان محمد بن اسماعیل جاری می دانند .پس از اینکه هشتمین امام ظاهر ، مستنصر بالله ، در سال ۴۸۷ ق از دنیا رفت وزیر مقتدر او افضل به قصد حفظ موقعیت خویش نزار فرزند ارشد مستنصر و ولیعهد او را از خلافت محروم کرد و جوان ترین برادر او مستعلی را جایگزین وی ساخت . این کار باعث تفرقه در میان اسماعیلیه و انشعاب آنها به دو گروه نزاریه و مستعلیه شد.[۹].
عقاید مهم
خداوند
به جهت اتهام کفری که به خاطر باور اسماعیلیان به قدمای سبعه به آنان زده میشد، آنان هرگونه صفت از خداوند را انکار کردهاند. در این راستا هرگونه حد و تعریف و صفت، صورت، ماهیت و حتی وجود را به این مفهوم که یک صفت باشد از خداوند نفی میکنند.
نبوت
به اعتقاد اسماعیلیان بر روی زمین، یک ناطق وجود دارد که او پیامبری دارای شریعت است.هر ناطقی، یک وصی دارد که او امامی است که وارث بلافصل آن پیامبر است و بنیاد و اساس امامت و نخستین امام هر عصر است. او امین راز نبوت بوده و موظف به تاویل است. علاوه بر این، یک امام نیز وجود دارد که وارث امام اساس است. وظیفه او، تعادل میان ظاهر و باطن است.
پیامبران اولوالعزم: اسماعیلیان تعداد پیامبران اولوالعزم را شش نفر دانسته و برای هر نبی یک وصی (امام) قائلند .[۱۰].
خاتمیت
اسماعیلیان مانند سایر شیعیان، به خاتمیت در پیامبری اعتقاد دارند.
امامت
اسماعیلیان معتقدند هفتمین امام دور ششم، محمد بن اسماعیل است که مخفی شده است. او زمانی که ظهور کند، ناطق هفتم یا مهدی یا قائم خواهد بود. او در واپسین دور جهان، حقایق عالم هستی را آشکار میسازد و عدل و داد را در جهان حکمفرما میکند.[۱۱].
پراکندگی جمعیت
این گروه در حال حاضر در حدود ۲۵ کشور جهان پراکنده هستند و عمدتا در هند ، پاکستان ، افغانستان و تاجیکستان در آسیای مرکزی و پامیر چین زندگی میکنند .همچنين در كشورهاي افريقايي و اروپايي و آمريكاي شمالي نيز وجود دارند و لذا مي توان گفت از اغلب نژادها و زبانهاي مختلف دنيا پيروان اسماعيليه مشاهده مي شوند.
از سال 1970 ميلادي شمار فراواني از اسماعيليان كه به غرب مهاجرت كردند در كشورهايي چون، كانادا، آمريكا، انگليس سكونت گزيدند . در آفريقا هم اسماعيليان در كشورهايي همچون، تانزانيا، زنگبار و... وجود دارند ؛ عده اي هم در كشورهاي سواحل خليج فارس همچون ايران، عمان، مسقط و بحرين حضور دارند.
پانویس
- ↑ آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی،56.
- ↑ آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی،56.
- ↑ آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی،56.
- ↑ اسماعیلیه،80.
- ↑ فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی،۶۵و۶۶.
- ↑ اسماعیلیه،دانشنامه اسلامی.
- ↑ اسماعیلیه،دانشنامه اسلامی.
- ↑ آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی،58.
- ↑ آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی،56.
- ↑ اسماعیلیه،81.
- ↑ تاریخ و عقاید اسماعیلیه،78و79.
منابع
- نویسنده :فاطمه کریمی
- آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی ، رضا برنجکار ، قم : نشر طه ، ۱۳۸۷ ، فایل pdf
- اسماعیلیه ، مهدی محقق ، نشر اساطیر ، ۱۳۸۲ ، چاپ اول
- اسماعیلیه ، دانشنامه اسلامی
- تاریخ و عقاید اسماعیلیه ، فرهاد دفتری ، انتشارات دانشگاهی کمبریج ، ۱۹۹۲
- فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی ، جعفر سبحانی ، نشر توحید قم ، ۱۳۹۳ ، چاپ اول