به عنوان نتیجه قابل انتظار از تدوین حدیث که از میانۀ سدۀ ۲ ق جریان جدی آن آغاز گشته بود این گرایش در میان اهل حدیث شیوه اثر به طور روزافزونی تقویت می شد که با وجود کثرت احادیث مرفوع و امکان دست رسی به آنها وجهی برای نهادن اعتباری همچون گذشته به آثار صحابه و تابعین وجود نخواهد داشت برای تأثیر تدوین احادیث فقهی خویش را در عقاید جریان فقه نک : شاخت ۱۳۸ به بعد به هر روی با روند تدوین و نیز افزایش ارتباط بین بومها به تدریج باب نقد نسبت به کار می‌گرفتند آثار و محدود کردن دامنه آثار معتبر چه در محافل اصحاب اثر و چه در محافل اصحاب رأی گشوده شد و کسانی چون قاضی ابویوسف و آن‌ها را تنها شافعی در دو حوزه به نقد نظری جایگاه آثار به عنوان مستند شرعی برخاستند.<ref>اصحاب حدیث ، احمد پاکتچی</ref> اصحاب حدیث از ظواهر قرآن ربع دوم سده ۲ ق تا پایان آن سده در عراق به مفهومی خاص و احادیث اخذ می‌کردندمتفاوت با مفهوم اصطلاحی مورد بحث به کار میرفته است. در روایاتی از زبان سلیمان اعمش گروهی با عنوان اصحاب حدیث مورد عتاب قرار گرفته اند که مقصود از آن کسانی جز طلاب حدیث نبوده که آداب ندانی برخی از آنان نه تنها عقل در تعلم استاد را به عنوان یک منبع مستقل برای استنباط عقاید قبول نداشتند، بلکه مخالف هرگونه بحث عقلی پیرامون احادیث اعتقادی بودندستوه آورده است. به دیگر سخن، این گروه هم منکر کلام عقلی بودند شواهد متعددی از ربع دوم همان سده در دست است که رواج همین کاربرد را دست کم در عراق نشان میدهد و نمونه هایی دیگر حکایت از آن عقل منبع مستقل عقاید است، و هم مخالف کلام نقلی بودند دارند که این کاربرد تا اواخر سده ۲ ق دوام داشته است. در آن عقل لوازم عقلی نقل نیمه نخست سدهٔ ۳ ق اصحاب حدیث با بار معنایی پیروان حدیث نبوی مفهومی افتخار آمیز یافت و سنت گرایانی برجسته چون احمد بن حنبل و اسحاق بن راهویه خود و همفکرانشان را استنباط می‌کرداصحاب حدیث خواندند. آنان حتی نقش دفاع از عقاید دینی در این راستا به تدریج زمینه ای برای گروههای مختلف فکری پدید آمد که اصحاب حدیث را نیز عنوانی عام برای عقل نمی‌پذیرفتندسنت گرایان تلقی کنند و بدون در نظر گرفتن مراحل تاریخی و تمایزهای فکری این نام را هم بر متأخران و هم بر متقدمان اطلاق نمایند.<ref>تاریخ فرق و مذاهب اسلامی، برنجکار، ص69اصحاب حدیث ، احمد پاکتچی</ref>