مقدمه نفس
حکماء و فلاسفه‌ی قدیم یونان به وجود نفس یا روح اعتقاد داشتند و بحث از نفس از دیرباز در میان سایر علوم از اهمیّت ویژه و به سزایی برخوردار بوده است. [۱]
در اسلام نیز با توجّه به اهمیّت مباحث مربوط به علم النفس در خداشناسی، معاد و اخلاق توجّه‌ی ویژه‌ای به شناخت نفس مبذول شده است. نفس در اصطلاح فلاسفه‌ی اسلامی به «کمال اوّل برای جسم طبیعی» معرّفی شده، در نزد اکثر ایشان جوهری مجرّد و بسیط است که از طریق آثار آن در موجود زنده قابل اثبات است و در همین راستا براهینی نیز بر آن اقامه کرده‌اند. همچنین ایشان برای نفس سه قوّه‌ی کلّی با نام قوّه‌ی ظاهره یا حسی، قوّه‌ی باطنی و قوّه‌ی عاقله در نظر گرفته‌اند؛ امّا علمای اخلاقی اسلامی با توجّه به نوع گرایشات و حالات مختلف نفس انسانی، قوای آنرا به غضبیّه، شهویّه، وهمیّه و عاقله تفسیم کرده‌اند.
بسیاری از فلاسفه‌ی بزرگ همچون فیثاغورس، سقراط، افلاطون و... اساس فلسفه‌ی خود را شناخت نفس قرار دادهاند و درمورد وجود نفس و حقیقت و آثار آن نظریّاتی مختلفی را ارائه کردند. [۲]
چنانکه از سقراط نقل شده است که گفت: «بیهوده در شناختن موجودات خشک و بیروح رنج مبر، لکن خود را بشناس که شناخت نفس بالاتر از اسرار طبیعت است.»[۳]
مطلب دیگر
یکی از مکاتب فلسفی که بحث مفصّل و گسترده‌ای را در علم النفس فلسفی به انجام رسانده است، حکمت متعالیه ملاصدرای شیرازی است. تا قبل از زمان ملاصدرا مباحث نفس در بخش‌های مختلف فلسفه‌ی اسلامی مطرح میشد، امّا ملاصدرای شیرازی که بنیانگذار حکمت متعالیه است مباحث مربوط به نفس را را از مرحله‌ی تکوین تا مرحله‌ی بقاء و معاد در بخش جداگانه‌ای جمع‌آوری کرد و به آن مباحث نظم و سامان بخشید. [۴]
ملاصدرا روش ویژه و تازه‌ای را انتخاب کرد و در مرتّب کردن و تنظیم مباحث فلسفی از روش عرفا درسیر و سلوک عرفانی‌شان بهره برد. او فلسفه‌اش را به چهاربخش امور عامّه، طبیعیّات، الهیّات بالمعنی الأخص و علم النفس تقسیم کرد. ملاصدرا در بخش چهارم، تمام مباحث نفس را که در کتب فلاسفه به طور پراکنده در ابواب مختلف بحث میشد، را جمع‌آوری نمود و در این بخش، بحث نفس را از ابتدای پیدایش آن تا منتها و نیز کمالاتی که ممکن است در این سیر صعودی بدست آورد را مطرح کرد و نیز در همین راستا در ادامه به بحث معاد پرداخت. در حالیکه در کتب فلاسفه‌ی قبلی، نفس در طبیعیّات، معاد در الهیّات و کمالات نفس در علم اخلاق و تا حدودی در الهیّات مطرح میشد.[۵]
پانویس
- ↑ نفس انسانی و قوای آن از منظر فلسفه و اخلاق، نوشته اعظم ملاصادقی.
- ↑ نفس انسانی و قوای آن از منظر فلسفه و اخلاق، نوشته اعظم ملاصادقی.
- ↑ حسن‌زاده‌ی آملی، معرفت نفس. به نقل از نفس انسانی و قوای آن از منظر فلسفه و اخلاق، نوشته اعظم ملاصادقی.
- ↑ نفس انسانی و قوای آن از منظر فلسفه و اخلاق، نوشته اعظم ملاصادقی.
- ↑ مصباح یزدی، محمد تقی، شرح اسفار اربعه، ص 42. به نقل از نفس انسانی و قوای آن از منظر فلسفه و اخلاق، نوشته اعظم ملاصادقی.
