==تعريف==

اهل حق ، على اللهی ، سر سپردگان ، یارسان ، غلات ، نصیریه، علویان و.... نامهایی است برای افراد و گروههایی که در مورد امام على عليه السلام راه غلو را پیمودهاند و او را به درجه خدایی رسانیدهاند و برای خود آداب و رسون خاص وضع کرده اند. برخی از این گروهها حتی درباره رؤسای خود نیز غلو می کنند. در کشور ایران درباره این گروهها معمولا از اسامی اهل حق و علی اللهی می شود، گرچه خود آنها ترجیح می دهند که بر آنان اهل حق اطلاق شود و کلمات علی اللهی و غلات خوشایندشان استفاده نیست. در ترکیه به این گروه بکتاشی و علوی و در سوریه نصریه و علویان می گویند. پیروان این مذاهب در کشورهای ایران، عراق، ترکیه، آلبانی، سوریه، افغانستان و کشورهای آسیای میانه پراکنده شده اند. درایران اکثر اهل حق در استان کرامنشاه زندگی میکنند هرچند در مناطق دیگر نیز طوایفی از اهل حق وجود دارند. ایران اکثر اهل حق در استان کرامنشاه زندگی میکنند هر چند در مناطق دیگر نیز طوایفی از اهل حق وجود دارند.(۲۰۸) گروههای مختلف اهل حق ، در آرا و عقاید و آداب و رسوم اختلافات زیادی دارند تا آنجا که به راحتی نمیتوان اهل کوفه را فرقه و مذهبی واحد دانست برخی از آنان صریحا امام علی علیه السلام را خدا می دانند برخی دیگر که شیطان پرست نامیده می شوند شیطان را تقدیس می کنند و حرامهای الهی را حلال دانند و مخالف طهارت و .عبادتند همچنین گروهی از اهل حق خود رامی اهل حق مسلمان و شیعه اثنی عشریه معرفی کرده و سعی میکنند تا عقاید خود را با عقاید امامیه هماهنگ سازند و به شریعت واعمال و عبادات اسلامی پایبندند.<ref>(تاریخ فرق و مذاهب اسلامی رضا برنجکار صفحه ۹۲)</ref>

درباره تاریخ پیدایش فرقه های اهل حق اختلاف نظر وجود دارد و در این باره مدارک مستندی در دست نیست . در کتابهای قدیمی که تا قرن پنجم نگاشته شده، نامی از اهل حق دیده نمیشود اگر ملاک اهل حق بودن را صرفا غلو درباره امام علی علیه السلام بدانیم در این صورت ، تاریخ پیدایش این فرقه به زمان امام علی علیه السلام میرسد زیرا در زمان آن حضرت ، برخی او را به درجه خدایی رساندند و حضرت با آنها برخورد شدیدی کرد ما اگر اهل حق را فرقه ای خاص با مجموعه ای از آرا و عقاید که هم اینک مرکز آنها در غرب ایران است بدانیم، در این صورت تعیین دقیق تاریخ پیدایش آنان ممکن نیست و تنها نقل قولهایی در این باره وجود دارد.و بنا به کتاب نامه سرانجام که از متون مقدس اهل حق است این مسلک از زمانی که خداوند با ارواح آدمیان به محاوره پرداخته از آنان بر الوهیت خود اقرار گرفته است عالم الست یا علم ذر) پی ریزی شده و برنامه آن در هر زمان و عصری جزء اسرار پیامبران بوده و سینه به سینه از سلف به خلف و نیزدنباله همان برنامه می رسیده است که امام علی علیه السلام به سلمان و عدهای از یاران معدود خود تعلیم داد و سپس در ادوار گونان اسرار این گروه به اشخاص دیگری از قبیل بهلول ، بابا سرهنگ ، بابانااوس و سلطان اسحاق منتقل شده و آنان نیز به دیگران انتقال دادند. کتاب شاهنامه حقیقت که از کتابهای اهل حق به شمار می،رود مؤسس و پایه گذار اهل حق را نصیر معرفی میکند و او را .غلام حضرت علی علیه السلام میداند. برخی معتقدند این آیین در قرن دوم توسط بهلول ماهی و یارانش با استفاده از عقاید و آرا و ذخایر معنوی ایران مانند آیین زردشتی ، مانوی و مزدکی و با بهره گیری از دین مبین اسلام و آیین مسیحی و کلیمی و افکار فرقه های غالی پس از اسلام پی ریزی شده است همچنین گفته شده است که مسک اهل حق در قرن سوم توسط شاه فضل ولی تاسیس شده

برخی دیگر بر آن اند که در قرن چهارم مردی به نام مبارک شاه ملقب به شاه خوشین که همچون حضرت عیسی علیه السلام متولد از مادری بکر به نام ماما جلاله دانسته می،شود در میان ایلات لر ظهور کرد و آیین حقیقت را در میان مردم شایع کرد گفته می شود و وعده داد که پس از رحلتش روحش به جسم شخصی به نام سلطان اسحاق حلول خواهد کرد.

یکی از منابع مهم درباره آیین اهل حق مجموعه رسائلی است که شامل شش بخش میباشد و مجموعا نامه سرانجام یا کلام سرانجام نامیده می.شود این رسائل توسط سلطان اسحاق و یارانش نگاشته شده است. کتابهای دیگری نیز توسط یاران سلطان نوشته شده و از خود او نیز سرودهای زیادی برجای مانده است .

سلطان اسحاق برای تداوم آیین خود یارانش را سازماندی کرد ابتدا یکی از یارانش به نام پیر بنیامین را به سمت پیری و دیگر دوستش به نام داود را به سمت دلیل برگزید سپس هفت تن از پیروانش را به عنوان هفت خاندان برای رهبری فرقه خویش انتخاب کرد. بدین ترتیب خاندانهای هفتگانه پارسان (مخفف یارستان به معنای یاران حق ) تشکیل شد. این خاندانها عبارت اند از: شاه ابراهیمی ، یادگاری ، خاموشی ، عالی قلندری ، میرسوری، مصطفائی ، حاجی باویسی در قرن در قرون یازدهم تا سیزدهم، چهار خاندان دیگر به نامهای زنوری، آتش بگی، شاهیاسی و بابا حیدری تشکیل شد. در نتیجه هم اکنون در آیین پارسان یازده خاندان وجود دارد به فرزندان هر یک از این خاندانها سید گفته میشود که وظایف خاصی بر عهده آنان است. سلطان اسحاق گذشته از خاندانها به منظور سازماندهی اهل حق ، دسته های دیگری نیز ایجاد کرد و برای هر دسته و نظایف خاصی تعیین نمود.<ref>(تاریخ فرق و مذاهب اسلامی رضا برنجکار صفحه ۹۳،۹۴)</ref>

==سیر تاریخی==

اغلب یارسانیان که خود را مسلمان می‌دانند درباره ظهور آیین یارسان بر این باورند که خداوند از میان بنی‌آدم پیامبرانی همراه با کتاب آسمانی مبعوث کرد تا انسانها را به‌سوی فلاح و رستگاری راهنمایی کنند. پس از آخرین فرستاده‌ی خداوند، اندیشه‌ای پدیدار شد که اهل حق درباره او چنین می‌گویند: «طبق اصل تکامل (در میان اهل حق)، شریعت دوره‌ی خود را از حضرت آدم صفی الله تا حضرت محمد رسول‌الله (صلی‌ الله علیه و آله) آخرین پیامبر مرسل طی نمود. در اثر آگاهی کامل شریعت و ترقی علوم معنوی، دوره‌ای به نام "معرفت" به وجود آمده  که با قبول اصل شرع، به تکامل معنوی انسان همت گمارده‌ و عارفانی به وجود آمده‌اند که آنان نیز مرکز تجلی حق بوده .بر اساس تجلی ذات خداوند در انسان، اهل حق معتقدند: «در هر زمان یک شخص بیش از سایر مردم دارای ذات خدائی بوده که آن شخص مظهر حق‌تعالی یا به قولی ذات (خدا) مهمان می‌باشد.که ره‌آورد چنین اندیشه و تفکری امروزه "آیین یارسان" یا "اهل حق" خواهد بود، که بنا بر اندیشه اهل حق، به آن "دوره حقیقت" می‌گویند. [ظهور دوره‌ی حقیقت از نگاه یارسان (اهل حق)حال باید به اهل حق گفت که اولا این ادعای شما بدون دلیل است و دلیلی از شرعیت السلام بر آن نیامده یا خبری مبنی بر آمدن چنین دینی منتشر نشده است و ثانیاً مبتنی بر عقیده باطل تناسخ یا دونادون می‌باشد که با ادله عقلی و نقلی مردوداست.<ref>(پایگاه جامع فرق، ادیان و مذهب سایت https://www.adyannet.com/fa/news/25695)</ref>