اهل حدیث

اهل حدیث

اهل حدیث کتابی درباره اهل حدیث
اطلاعات کلی
مؤسس	احمد بن حنبل
گرایش	سنی
شهرهای مهم	شام، رحاب
نام‌های دیگر	اصحاب اثر
اطلاعات دینی
باورها	تکیه بر ظاهر نصوص اعتقادی از کتاب و سنت
رهبران/امامان	احمد بن حنبل، ادریس شافعی، اسحاق بن راهویه

مکتب اهل حدیث، که یکی از مذاهب اهل سنت است، از اولین جریان‌های مهم اعتقادی در اسلام محسوب می‌شود و تأثیر زیادی بر پیدایش مکتب اشعری داشته است. اهل حدیث تنها به ظواهر قرآن و حدیث اعتقاد داشتند و عقل را به عنوان منبع مستقل برای استنباط عقاید نمی‌پذیرفتند. آنها با هرگونه اندیشه‌ورزی در دین مخالفت می‌کردند و علم کلام را انکار می‌کردند

فرق و مذاهب اسلامی

اهل سنت

معتزله

اهل حدیث

اشاعره

ماتریدیه

وهابیت

اباضیه

قدریه

شیعه

امامیه

زیدیه

اسماعیلیه

ناووسیه

غلات

اهل حق

دروزیه

نصیریه

شیخیه

بابیت

بهائیت

تعریف هایی مجرد و مبتنی بر لفظ مانند تعریف ابوحاتم رازی که اهل حدیث یا اصحاب حدیث را گروهی منکر کاربرد قیاس و رأی دانسته است که تنها از حدیث نبوی و آراء صحابه و تابعین پیروی می کنند، تعریفی نمادین است که هرگز نباید به دنبال تعمیم آن در بارۀ تمامی گروه های شهرت یافته به اصحاب حدیث بود و تنها باید با جست وجو در تاریخ، مصداقی را برای آن مشخص کرد.

پیدایش

در نیمه نخست سده ۲ ق، فقه مرحله نظام‌گرا را پشت سر گذاشته و وارد دوره تدوین شد که در پی آن، گروه اصحاب رأی با تکیه بر اجتهاد فقهی پدید آمد. در میانه همان سده، هرچند نزاع بر سر ارأیت کاهش یافت، اما اختلاف درباره مشروعیت رأی، دو جریان فقهی را در برابر هم قرار داد: یکی طرفداران رأی و دیگری پیروان سنت که هنوز به نام اصحاب حدیث شناخته نمی‌شدند. در آن دوران، اصطلاح «اثر» مفهومی گسترده‌تر از حدیث داشت و گفتار و رفتار صحابه و تابعین را نیز در بر می‌گرفت. اصطلاح «اثر» در برابر «رأی» به‌کار می‌رفت و تقابل این دو در آثار فقیهانی چون ابن جریج و اوزاعی منعکس است. گروهی از عالمان سنت‌گرا که بعدها به اصحاب حدیث معروف شدند، در زمان خود با عنوان اصحاب اثر یا آثار شناخته می‌شدند.

سیر تاریخی

از میانه سده ۲ ق، تدوین حدیث در میان اهل اثر شدت گرفت و با افزایش احادیث مرفوع، اعتبار آثار صحابه و تابعین کاهش یافت. به‌تدریج، در هر دو جریان اصحاب رأی و اصحاب اثر، نقد نظری به جایگاه آثار آغاز شد و کسانی چون ابویوسف و شافعی در این زمینه پیشگام بودند. در ربع دوم همان سده، عنوان «اصحاب حدیث» در عراق به طلاب حدیث ناآگاه به آداب علمی اطلاق می‌شد و این کاربرد تا پایان سده ادامه یافت. اما در نیمه نخست سده ۳ ق، معنای این عنوان تغییر یافت و مفهومی افتخارآمیز یافت؛ سنت‌گرایانی چون احمد بن حنبل و اسحاق بن راهویه خود را اصحاب حدیث می‌نامیدند. در ادامه، این عنوان به مفهومی عام برای تمام سنت‌گرایان تبدیل شد، بی‌توجه به تفاوت‌های تاریخی و فکری آنان.

دولت های مهم

ندارد

اشخاص مهم

از معروف‌ترین چهره‌های اهل حدیث می‌توان به افراد زیر اشاره کرد :

• محمد بن ادریس شافعی

محمدبن ادریس شافعی

• احمد بن حنبل

در تحلیل اندیشه فقهی احمد بن حنبل، باید گفت، او بیش از همه بر پیروی از حدیث و ترک قیاس و رأی – جز در موارد ضرورت - پای می فشرد و در کنار این برخورد، پرهیز از طرح مسائل تقدیری را نیز مبنای خود ساخته بود. در فقه احمد، این تفکر شافعی که سنت مفسر کتاب الله است، با تأکید بیشتری مطرح شده و پیروی از ظواهر کتاب با وجود احادیث معارض، سخت نکوهش شده است. در استناد به احادیث، احمد بر آن بود که احادیث «منکر» را باید وانهاد و تنها احادیث «معروف» را صادر شده از پیامبر (ص) تلقی کرد.

• اسحاق بن راهویه

انشعابات

ندارد

عقاید مهم

1. تفسیر نصوص اعتقادی: تکیه بر ظاهر آیات و روایات بدون تأویل و تحلیل عقلی؛ تأکید احمد بن حنبل بر پرهیز از برداشت درایی از متون .

2. اختلافات درون‌جریانی: اتفاق‌نظر در مسائل کلامی چون صفات باری، قدر و منزلت فاسق؛ اما اختلاف در مسائل سیاسی، امامت و قیام با شمشیر.

3. تعریف ایمان: ایمان شامل قول، عمل و نیت است و قابل افزایش و کاهش می‌باشد .

4. قضا و قدر: همه چیز به تقدیر الهی است و انسان گریزی از آن ندارد.

5. مسائل سیاسی و دینی:

• خلافت از آنِ قریش تا روز قیامت است.

• جهاد حتی با امام ظالم واجب است.

• نماز جمعه، عیدین و حج بدون امام صحیح نیست.

• صدقات و مالیات‌ها باید به حاکمان ظالم سپرده شود.

6. تکفیر: تکفیر گناه‌کاران جایز نیست، مگر در موارد خاص .

7. ایمان به غیبیات: باور به عذاب قبر، صراط، میزان، نفخ صور، بهشت و جهنم .

8. قرآن: قرآن کلام خدا و غیر مخلوق است .

پراکندگی جمعیت

دقیق ترین اطلاعات دربارۀ پراکندگی جغرافیایی مذاهب اصحاب حدیث در سدهٔ ۴ ق مرهون گزارش‌های مقدسی است. او قلمرو اصلی این مذاهب را اقالیم شام اقور (بلاد جزیره) و رحاب (آذربایجان و ارمنیه) دانسته و در تفصيل مطلب، مذهب اصحاب حدیث در اقور و رحاب را حنبلی و در شام را اوزاعی گفته است.

• نقشه پراکندگی جغرافیایی مذاهب اصحاب حدیث در سده ۴ و ۵ ق:

1. اقالیم شام: اصحاب حدیث در این منطقه پیرو مذهب اوزاعی بودند .

2. اقور (بلاد جزیره) و رحاب (آذربایجان و ارمنیه): مذهب حنبلی رواج داشته است .

3. جنوب شرقی ایران (فارس، کرمان تا سواحل جنوب): پیروان ابن راهویه حضور داشته‌اند که احتمالاً همان اصحاب حدیث این مناطق‌اند .

4. اقلیم سند: اکثریت مردم بر مذهب اصحاب حدیث بودند، اما حنبلیان در آن‌جا حضور نداشتند.

5. مذهب سفیان ثوری: در عراق، بخش‌هایی از یمن و مناطقی از جبال ایران مانند دینور تا اواخر سده ۴ ق پیروانی داشت و تا اواخر سده ۵ ق دوام آورد .

منابع تکمیلی

تشبیه، تفویض و تأویل در مکتب اصحاب حدیث، هادی حجت، فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز، پیاپی 20، صفحات 125_156، پاییز

تحلیل مفهوم صحابی از دیدگاه اصحاب حدیث، علی عبدالله زاده و محمود کریمی، دوفصلنامه علمي پژوهشي «مطالعات قرآن و حديث»، سال يازدهم، شمارة اول، پاييز و زمستان 1396 ،پياپي21 ،صص205-22.

منابع

نویسنده:حدیثه متقی زاده

• تاریخ فرق و مذاهب اسلامی، رضا برنجکار، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. 1387. فایلpdf
• اصحاب حدیث، احمدپاکتچی، دایره المعارف بزرگ اسلامی، جلد نهم .
• سیر تاریخی مذاهب اهل سنت و جماعت، فریدون اسلام نیا، 1389. 793ص.
• جوامع حدیثی اهل سنت، مجید معارف، 1383. 252ص.
• پایگاه ویکی فقه، اهل حدیث