اندیشکده

اندیشکده

تعریف

اندیشکده‌ها یا اتاق‌های فکر، مراکز عمده تفکر و ایده‌پردازی هستند. اندیشکده‌ها سازمان‌هایی هستند که به کار تحقیق درباره مسائل خاص همت می‌گمارند؛ به دنبال راه حل برای این مسائل هستند و برای این منظور ارتباط میان دانشمندان و صاحبان فکر و تجربه را تسهیل می‌کنند.

اغلب تعاریف از اندیشکده‌ها بر این تأکید دارند که اندیشکده‌ها به دنبال ارائه راه‌حل در ارتباط با مسائل عمومی هستند؛ بدون اینکه اندیشکده مشارکت مستقیم در سیاست یا کسب قدرت را در سر پرورانند. بنابراین، کارکرد اندیشکده‌ها کارکرد الهام‌بخشی و تأثیرگذاری است. اندیشکده‌ها در اساس کارآمدی خود را مدیون جاذبه فکری و درستی تحلیل‌های‌شان هستند.

تاریخچه

هرچند نخستین اندیشکده جهان را افلاطون تاسیس کرده بود؛ اما ایده ابتدایی برای راه اندازی این اندیشکده‌ها در عصر مدرن به دهه ۱۸۳۰ انگلستان برمی گردد. یعنی زمانی که دوک ولینگتون تصمیم گرفت یک مؤسسه سلطنتی مطالعات امنیتی و دفاع در همین خصوص بنا کند که سال ۱۸۳۱ نیز تأسیس شد؛ اما این ایده سال ۱۸۸۴ با بنیانگذاری انجمن فابین به بهره برداری کامل رسید.

امریکایی‌ها تنها ۲۶ سال بعد یعنی سال ۱۹۱۰ بود که صاحب نخستین اندیشکده خود یعنی اندیشکده کارنگی شدند. ۵ سال پس از آن نیز اندیشکده بروکینگز تأسیس شد و در چشم برهم زدنی امریکایی‌ها توانستند با استفاده از فرصت جنگ‌های جهانی اول و دوم که قاره سبز را به آتش و خون کشیده بود و مهاجرت قابل توجه اندیشمندان اروپایی به امریکا راهی را که اروپا آغاز کرده بود، به سرعت طی و مقام اول را در تأثیر و نفوذ اندیشکده‌های خود در جهان پیدا کنند.

اهمیت اندیشکده

تاثیرگذاری اندیشکده‌ها در سیاست هرکشور از نفوذ کلام آنها در بین مردم نشات می‌گیرد. درست به همین دلیل است که می‌بینیم هر سیاستمداری که موفق به جلب آرای مردم می‌شود و در قالب عالی‌ترین مقام اجرایی کشور خود مشغول به کار می‌شود، به عنوان یکی از نخستین اقدامات خود، با ترتیب دادن یک اتاق فکر سعی می‌کند نقش محوری خود را در عرصه سیاست حفظ کند و در صورت لزوم با این اتاق فکر به جنگ مخالفان برود. برخی از اندیشکده‌ها نیز نه برای کمک به دولت راس کار که به منظور یک الزام سیاسی ویژه به وجود آمده اند.

اما به‌جز بهره برداری از اندیشکده‌ها برای دستیابی به مقاصد سیاسی داخلی، این نهادها در عرصه سیاست خارجی نیز نقش چشمگیری دارند که به دو شکل قابل بررسی است. در قالب نخست کشورها بااستفاده از ابزار اندیشکده‌های خود سعی در مداخله در سایر کشورها دارند. نقش اندیشکده‌های امریکایی همچون «خانه آزادی» (Freedom house)، موقوفه ملی برای دموکراسی (National Endowment for democracy) و... در وقوع رخدادهای بین المللی از جمله انقلاب‌های رنگی غیر قابل انکار است.

اما نقش اندیشکده‌ها در عرصه سیاست خارجی شکل دیگری هم دارد و آن اینکه کشورها با اهدای مبالغی کلان به اندیشکده‌های کشوری خارجی در صدد تامین منافع خود در آن کشور بر می‌آیند. در واقع این کشورها با مبالغی که هزینه می‌کنند، افکار عمومی کشور متقابل را برای خود می‌خرند. بازار این نوع بهره برداری از اندیشکده‌ها بیش از هر جا در امریکا بسیار داغ است.

اندیشکده‌های مهم خارجی

۱۰ اندیشکده برتر جهان

۱ - موسسه بروکینگز (امریکا): این موسسه که در زمینه تحلیل مسائل سیاسی اجتماعی و اقتصادی فعالیت می‌کند، یکی از قدیمی‌ترین اندیشکده‌های جهان است. این موسسه سال ۱۹۱۶ تاسیس شد و مقر آن در واشنگتن است. این موسسه سال ۲۰۱۲ به عنوان تاثیرگذارترین اندیشکده جهان شناخته شد. اندیشکده بروکینگز مدعی است نهادی مستقل است اما اغلب لیبرال شناخته می‌شود و برخی نیز آن را محافظه کار می‌دانند. میزان دارایی‌های این موسسه ۲۵۸ میلیون دلار برآورد شده است. ژاپن، کره جنوبی، تایوان، استرالیا، دانمارک، اتحادیه اروپا، فنلاند، فرانسه، آلمان، لوکزامبورک، هلند، نروژ، سوئیس، سوئد، قطر، عربستان، امارات و کانادا از اصلی‌ترین کشورهایی هستند که به طور مرتب اقدام به اهدای مبالغی به آن می‌کنند. این موسسه پردرآمد‌ترین اندیشکده جهان نیز محسوب می‌شود.

۲ - چتم هاوس (انگلیس): موسسه سلطنتی مطالعات بین المللی (چتم هاوس) به عنوان اندیشکده سیاست خارجی انگلیس شناخته می‌شود. این موسسه سال ۱۹۲۰ در لندن تاسیس شد. این اندیشکده یک شعبه امریکایی نیز تحت عنوان شورای روابط خارجی دارد که در ردیف چهارم ۱۰ اندیشکده برتر جهان قرار می‌گیرد. «چتم هاوس» یکی از نهادهای محوری در تبیین و تعیین سیاست خارجی انگلیس است. این موسسه در سراسر اروپا نیز از جایگاه قابل توجهی برخوردار است. چتم هاوس به عنوان مهم‌ترین اندیشکده غیر امریکایی در جهان شناخته می‌شود.

۳- موسسه کارنگی برای صلح بین المللی (امریکا): این موسسه را اندرو کارنگی، میلیونر امریکایی در سال ۱۹۱۰ تاسیس کرد. گرایش سیاسی این موسسه چپ و به عبارتی متمایل به حزب دموکرات است. مقر اصلی این اندیشکده واشنگتن است اما دفاتر فعالی در مسکو، بیروت، بروکسل و پکن دارد. این موسسه جدا از نقشی که در تبیین سیاست‌ها دارد، به دلیل کتابخانه‌های خود معروف است.

کارنگی که در ایام جنگ جهانی و جنگ سرد برای صلح تلاش می‌کرد، در قرن بیست و یکم، ۸ بخش برای خود تدوین کرده است: سیاست هسته ای، روسیه و اوراسیا، جنوب آسیا، دموکراسی، آسیا، انرژی و تغییرات جوی، خاورمیانه و اقتصاد جهانی.

۴ - مرکز مطالعات استراتژیک و بین الملل (امریکا): این اندیشکده سال ۱۹۶۲ در واشنگتن تاسیس شد که مطالعات خود را به حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی منحصر کرده است. درآمد این موسسه به ۳۳ میلیون دلار می‌رسد. این اندیشکده تمرکز خود را بر متقاعد کردن دولت بر این مساله قرار داده که امریکا به جای تمرکز بر تقویت نقش خود در خارج از کشور باید توجه خاصی به مسائل داخلی داشته باشد.

۵ - انستیتو بین المللی پژوهش‌های صلح استکهلم (سوئد): این اندیشکده سال ۱۹۶۶ در استکهلم تاسیس شد. تحقیقات و پژوهش‌های این اندیشکده روی مناقشات، مسابقه تسلیحاتی، کنترل تسلیحات و جنگ و صلح متمرکز شده است. مدیر این موسسه که زیر نظر دولت سوئد اداره می‌شود، از سوی دولت انتخاب می‌شود. در حال حاضر دکتر ایان آنتونی ریاست آن را بر عهده دارد.

۶ - بروگل (بلژیک): این اندیشکده سال ۲۰۰۵ در بروکسل تاسیس شد. کار این اندیشکده اختصاص به مسائل اقتصادی بین المللی دارد. بودجه بروگل بر اساس عضویت از کشورهای عضو اتحادیه اروپا، شرکت‌های بین المللی و دیگر موسسات جهانی تامین می شود.

۷- شورای روابط خارجی (امریکا): این اندیشکده همان طور که اشاره شد، در واقع شعبه امریکایی چتم هاوس انگلیس است که در سال ۱۹۲۱ تاسیس شد. مقر اصلی این اندیشکده در نیویورک است. شورای روابط خارجی امریکا هدف خود را مطالعه و پژوهش در سیاست خارجی امریکا و افزایش سطح آگاهی‌های آن قرار داده است. این اندیشکده به لحاظ خطوط سیاسی نزدیک به جمهوریخواهان است و ریاست آن یعنی ریچارد هاوس از مشاوران جورج بوش در مسائل خاورمیانه بوده است. یکی از مهم‌ترین نشریات این موسسه، فارن افرز است.

۸- شرکت رند (امریکا): این اندیشکده سال ۱۹۴۸ در کالیفرنیا تاسیس شد. هزینه‌های این اندیشکده به طور مستقیم از طرف دولت امریکا تامین می‌شود، اما به جز آن مبالغی اهدایی را از موسسات و شرکت‌های مختلف امریکایی دریافت می‌کند. هدف این اندیشکده پژوهش درباره مفاهیم نظری اقتصاد و علوم فیزیکی است. شعاری که برای «رند» تعریف شده است، «کمک به بهبود سیاست‌ها و تصمیم گیری‌ها از طریق تحقیق و پژوهش» است. این اندیشکده در دوره جنگ سرد دست به یک سری برنامه‌های ماهواره ای جاسوسی علیه شوروی نیز زد.

۹- انستیتو بین المللی برای مطالعات استراتژیک (انگلیس): این موسسه که با نام اختصاری IISS نیز قابل شناسایی است، سال ۱۹۵۸ در لندن تاسیس شد. این موسسه خود را به عنوان نهاد برجسته جهان در درگیری‌های سیاسی و نظامی می‌داند. بزرگترین انتقادی که نسبت به این اندیشکده داده می‌شود، حمایت از سیاست‌های خصمانه علیه مسلمانان و ترویج این سیاست‌ها در امریکا است.

۱۰- مرکز بین المللی وودرو ویلسون (امریکا): این مرکز سال ۱۹۶۸ در واشنگتن به عنوان یادبود رئیس جمهوری فقید امریکا، وودرو ویلسون، در بخشی از موسسه اسمیتسونیان طبق دستور کنگره امریکا تاسیس شد. این اندیشکده ماموریت خود را چنین توصیف کرده است: بزرگداشت آرمان‌های وودرو ویلسون درباره ارتباطات جهانی، آرا و عقاید، پژوهش و همکاری.

همچنین ببینید:

• گزارش سال ۲۰۱۹ دانشگاه «پنسیلوانیا» از برترین اندیشکده‌های جهان
• معرفی جامع اندیشکده های راهبردی آمریکا
• رده‌بندی برترین اندیشکده‌های جهان
• اندیشکده‌های راهبردی آمریکا

اندیشکده‌های مهم داخلی

• فهرست اندیشکده‌ها
• اندیشکده مطالعات راهبردی
• اندیشکده سیاستگذاری اقتصادی تهران
• اندیشکده راهبردی تبیین
• اندیشکده سیاست گذاری امیرکبیر
• اندیشکده یقین
• اندیشکده شفافیت برای ایران
• اندیشکده بیمه

منابع

• ساختار و کارکرد اندیشکده‌ها؛ مؤلفان: مینا اینانلو، سجاد فتاحی، محمد فکری، روح‌الله قاسمی؛ ناشر: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی؛ سال چاپ: 1396.
• مقالات درباره اندیشکده
• اندیشکده چیست
• اندیشکده‌ها
• اندیشکده در مرکز اسلامی ایرانی پیشرفت
• درباره اندیشکده
• خلاصه ای از کتاب«ساختار و کارکرد اندیشکده ها»
• بررسی تنوع و تکثر در ماهیت حقوقی و ساختار اندیشکده ها در جهان
• ساختار اندیشکده
• ثبت اندیشکده در سامانه جامع اندیشکده ها
• چگونه یک اندیشکده دانش بنیان شویم؟
• شرایط تاسیس مراکز، موسسات و انجمن های فرهنگی
• چگونه یک اندیشکده دانش‌بنیان شویم
• آیین‌نامه صدور مجوز تأسیس واحد پژوهشی
• اساسنامه اندیشکده صنعت