| فرق و مذاهب اسلامی | |
| اهل سنت | |
| معتزله | |
| اهل حدیث | |
| اشاعره | |
| ماتریدیه | |
| وهابیت | |
| اباضیه | |
| قدریه | |
| شیعه | |
| امامیه | |
| زیدیه | |
| اسماعیلیه | |
| ناووسیه | |
| غلات | |
| اهل حق | |
| دروزیه | |
| نصیریه | |
| شیخیه | |
| بابیت | |
| بهائیت | |
.png)
محتویات
قدریه
مقصود از قدریه گروهی است که کارهای اختیاری انسان (به ویژه گناهان او) را از قلمرو مشیت و قدرت الهی خارج نمود.قدریه منسوب به «قدر» به معنی تقدیر و «تاء» آخر کلمه (که در فارسی هاء خوانده میشود)، نشانه انتساب به طائفهای خاص به نام «طایفه قدریه» است.
پیدایش
در این زمان، عدهای از مسلمانان در برابر قول به قضاء و قدر حتمی، که مستلزم نوعی جبر است، برای انسان، در برخی از اعمالش قائل به قدرت و استطاعت ایجاد فعل یعنی اختیار شدند و از سوی مخالفانشان قدریه نام گرفتند. ولی آنها خود این نام را نپسندیدند؛ زیرا آن را نوعی توهین تلقی کردند و شایسته مخالفان خود دانستند و آنها را قدریه نام نهادند[۱].
این احتمال به نظر قوی مینماید که حرکت قدریه اولین بار در عراق ، در شهر بصره ، که در آن روزگار محل برخورد تمدنها و تلاقی افکار بودهاست پیداشده و از آنجا به سایر نقاط راه یافته.اما عدهای برآنند که این حرکت در شام پیدا شده و لاهوت مسیحیت در پیدایش و یا پرورش و گسترش آن مؤثر افتادهاست[۲].
قدریان نخستین و معتزله
قدریه اگر چه پدران فکری معتزلهاند، اما خود معتزلی نبودند چرا که اولا؛ مؤسس آنها به روایتی سوسن نصرانی و به روایتی دیگر معبد جهنی است در صورتی که بنیانگذار معتزله بنا بر مشهور، واصل بن عطاء است[۳].
ثانیا؛ قدریان به اصل «منزلة بین المنزلتین» (اینکه مرتکب کبیره نه مومن است و نه کافر) معتقد نبودهاند بلکه غیلان، که از بزرگان قدریه است به نوعی ارجاء عقیده داشته است. در صورتی که اصل مذکور ابداع واصل بن عطا و پیروانش است تا آنجا که واصل پس از بیان این اصل، از حلقه شاگردان استادش حسن بصری جدا شد و با این گفته حسن: «اعتزل عنا واصل؛ واصل از ما کناره گرفت» او و پیروانش معتزله نامیده شدند[۴].
ثالثا؛ تسمیه این فرقه به قدریه خود دلیل روشنی است بر اینکه مسئله اساسی آنها قدر بوده، در صورتی که بنابر مشهور مسئله اساسی معتزله «اصل منزلة بین المنزلتین» است[۵].
اشخاص مهم
برخی منابع نخستین قدری یعنی سوسن نصرانی از اهالی عراق بودهاست کسانی هم که نخستین قدری را معبد جهنی میدانند معتقدند که او قول به قدر را در بصره ظاهر ساختهاست[۶].
دولت های مهم
ندارد
انشعابات
ندارد.
عقاید مهم
قدریه نخستین همان مرجئه قدریه هستند که دو اعتقاد مهم داشتهاند اعتقاد به ارجاء و اعتقاد به تفویض و نفی تقدیر الهی است مهمترین افراد این گروه معبد جهنی و غیلان دمشقی است[۷].
قدریه نخستین همان مرجئه قدریه هستند که یکی از فرقه های مرجئه به شمار میروند. اینان دو اعتقاد مهم داشتهاند یکی اعتقاد به ارجاء و دیگری اعتقاد به تفویض و نفی تقدیر الهی در افعال انسان غیلان دمشقی، محمد بن شبیب ، ابی شمر صالحی و خالدی جزو این فرقه ذکر شدهاند[۸].
که مخالفان ظلم و جور اموی که قدریان نخستین نیز از آنها بودند برای مقابله با امویان قضا و قدر الهی را لااقل به گونهای که معاویه و امویان آن را تفسیر میکردند و لازمه تقدیر الهی را مجبور بودن انسان میدانستند، منکر شوند[۹].
فرق قدریه
ابن کمال پاشا، شیخ الاسلام خلافت عثمانی در فاصله ۹۳۲ تا ۹۴۰ هـ ق، برای قدریه ۱۲ فرقه ذکر کرده که بنظر میرسد این فرق غیر از فرقه قدریه مورد بحث ماست که در اینجا به چند مورد از آنها اشاره میکنیم:[۱۰]
۱-احمدیه : عدالت خداوند اقتضا میکند که سرنوشت بندگانش به دست خود آنان داده شود و آنان از حیطه مشیت، علم و قضاء و قدر الهی بیرون باشند.
۲-ثنویه : اعمال نیک از خداوند و اعمال شر از شیطان و انسانهاست، اعمال نیک انسان به واسطه روح لاهوت و اعمال ناپسندش با روح شیطانی انجام میشود.
۳-معتزله : خداوند برای مخلوقاتش فقط خیر را مقدر کرده پس نباید بگوییم: «او شر را مقدر کرده یا نکرده» چرا که اگر چنین سخنی بگوییم به خداوند نسبت ظلم دادهایم.
۴-کیسانیه : آنچه را که انسانها انجام میدهند نباید به خداوند یا خود آنها نسبت داد، و معلوم نیست که خداوند انسانها را بخاطر اعمالشان عقاب و عذاب کند یا پاداش دهد.
پراکندگی جمعیت
ندارد.
منابع تکمیلی
- ابن کمال پاشا شمس الدین خمس رسائل في الفرق والمذاهب قاهره اسکندریه دارالسلام ۱۴۲۵ق. اول.
- بغدادی عبد القاهر بن طاهر، الفرق بين الفرق تصحیح محمد محیی الدین قاهره مكتبة محمد على صبیح و اولاده.
پانویس