تغییرات

نویسنده{{جعبه اطلاعات فرقه| عنوان = اهل حدیث| تصویر = [[پرونده: حدیثه متقی زادهکتاب-جوامع-حدیثی-اهل-سنت.jpg|بندانگشتی|اهل حدیث]]| اندازه تصویر =| توضیح تصویر = کتابی درباره اهل حدیث|مؤسس = احمد بن حنبل| سال تأسیس =| قدمت =| گرایش = سنی| گستره جغرافیایی =| شهرهای مهم = شام، رحاب| زیارتگاه‌ها = | وقایع مهم =| حکومت‌ها =| علل پیدایش =| نام‌های دیگر = اصحاب اثر | از فرقه‌های =| از شاخه‌های =| باورها = تکیه بر ظاهر نصوص اعتقادی از کتاب و سنت | داعیان =| فرقه‌ها =| شاخه‌ها =| رهبر/امام کنونی =| رهبران/امامان = احمد بن حنبل، ادریس شافعی، اسحاق بن راهویه | آئین‌ها =| کتاب‌های مهم =| وضعیت =| تاریخ انقراض =| تعداد پیروان =| مؤسسات =| مذهبی =| اجتماعی =| سیاسی =}}

=تعریف='''مکتب اهل حدیث، حدیث'''، که یکی از مذاهب [[اهل سنت ]] است، از اولین جریان‌های مهم اعتقادی در اسلام محسوب می‌شود و تأثیر زیادی بر پیدایش [[مکتب اشعری ]] داشته است. اهل حدیث تنها به ظواهر قرآن و حدیث اعتقاد داشتند و عقل را به عنوان منبع مستقل برای استنباط عقاید نمی‌پذیرفتند. آنها با هرگونه اندیشه‌ورزی در دین مخالفت می‌کردند و [[علم کلام ]] را انکار می‌کردند <ref>تاریخ فرق و مذاهب اسلامی، برنجکار، ص 69</ref>{{تاریخ فرق و مذاهب اسلامی}}تعریف هایی مجرد و مبتنی بر لفظ مانند تعریف [[ابوحاتم رازی ]] که اهل حدیث یا اصحاب حدیث را گروهی منکر کاربرد قیاس و رأی دانسته است که تنها از حدیث نبوی و آراء صحابه و تابعین پیروی میکنند، می کنند، تعریفی نمادین است که هرگز نباید به دنبال تعمیم آن در بارۀ تمامی گروههای گروه های شهرت یافته به اصحاب حدیث بود و تنها باید با جست وجو در تاریخ، مصداقی را برای آن مشخص کرد.<ref>مقاله اصحاب حدیث ، احمد پاکتچی</ref>

در نیمه نخست سده ۲ ق، فقه مرحله نظام‌گرا را پشت سر گذاشته و وارد دوره تدوین شد که در پی جویی از تاریخ تقابلهای مذهبی در سدهٔ نخست هجری نخستین رویارویی میان یک آن، گروه از تابعان که اصحاب رأی با تکیه بر سنتهای پیشین اصرار می ورزیدند با گروه مقابل یعنی جمعی از دانشجویان جوان خود، رخ مینماید که به دنبال طرح پرسشهایی تقدیری (فرضی) و گسترش دادن نظری فقه بوده انداجتهاد فقهی پدید آمد. این گروه از سوی جناح غالب سنت گرا، «اصحاب در میانه همان سده، هرچند نزاع بر سر ارأیت خوانده میشد کاهش یافت، اما اختلاف درباره مشروعیت رأی، دو جریان فقهی را در برابر هم قرار داد: یکی طرفداران رأی و دیگری پیروان سنت که هنوز این گروه جوان به نام اصحاب حدیث شناخته نمی‌شدند. در آن دوران، اصطلاح «اثر» مفهومی گسترده‌تر از چنان موقعیتی برخوردار نشده بودند تا سنت گرایان خود حدیث داشت و گفتار و رفتار صحابه و تابعین را نیز در بر می‌گرفت. اصطلاح «اثر» در برابر «رأی» به‌کار می‌رفت و تقابل با ایشان نیازمند نامیده شدن به نامی بوده باشند. این دو در نسل بعد نیاز روزافزون به فقهی نظام پذیر آثار فقیهانی چون ابن جریج و برخوردار اوزاعی منعکس است. گروهی از ساختاری قانونمند شرایط را عالمان سنت‌گرا که بعدها به زیان سنت گرایان تغییر داد و ناتوانی روز افزای آنان اصحاب حدیث معروف شدند، در پاسخگویی به نیازهای اجتماعی به زودی جایگاه خصم را در محافل علمی مستحکم ساختزمان خود با عنوان اصحاب اثر یا آثار شناخته می‌شدند.<ref>مقاله اصحاب حدیث ، احمد پاکتچی</ref>به روزگار نسل دوم تابعان در کوفه که این تقابل بیشتر در آنجا دیده میشد مکتب اصحاب ابن مسعود به ریاست ابراهیم نخعی و حماد بن ابی سلیمان در طی دو نسل به تدریج گرایش ارأیت را برگزیدند و از سنت گرایی تند دوری کردند در حالی که مکتب عامر شعبی در برابر پدیده ارأیت مقاومتی افزون از خود نشان داد در بصره یکی از اختلافاتی که تقابل مکتب حسن بصری و ابن سیرین را شکل میداد مسأله ارأیت و ستیز جناح ابن سیرین با این پدیده بود در سرزمین حجاز مکه در کاربرد نظر و برخورد درایی با مسائل دینی بیشتر به ارأیت گرایش داشت در حالی که در مدینه هنوز بیشترین اصرار بر تقدیر ستیزی و کمترین رغبت برای ارأیت دیده میشد.

در نیمه نخست =سیر تاریخی=از میانه سده ۲ ق، فقه تدوین حدیث در طی تحولی سریع مرحله فقه نظام گرا را پشت سر گذارده میان اهل اثر شدت گرفت و شتابان روی به سوی مرحله ای دیگر یعنی تدوین نهاده بود که شکل گیری گروهی با عنوان افزایش احادیث مرفوع، اعتبار آثار صحابه و تابعین کاهش یافت. به‌تدریج، در هر دو جریان اصحاب رأی حاصل و اصحاب اثر، نقد نظری به جایگاه آثار آغاز همین مرحله شد و کسانی چون ابویوسف و شافعی در تکوین فقه بوداین زمینه پیشگام بودند. در میانه سده ۲ ق نزاع بر سر ارأیت ربع دوم همان سده، عنوان «اصحاب حدیث» در عراق به طلاب حدیث ناآگاه به آداب علمی اطلاق می‌شد و پرسشهای تقدیری نزاعی تقریباً این کاربرد تا پایان یافته بود، سده ادامه یافت. اما نزاع محافل دینی در باب استعمال رأی نیمه نخست سده ۳ ق، معنای این عنوان تغییر یافت و مفهومی افتخارآمیز یافت؛ سنت‌گرایانی چون احمد بن حنبل و حدود کاربرد آن موضوعیتی کاملاً متفاوت داشت که دو گروه جدید اسحاق بن راهویه خود را در مقابل یکدیگر نهاده بود گروهی که رأی فقهی را ارجی ویژه می نهادند و به اصحاب رأی (هـ (م) شناخته بودند و گروهی که به رویارویی با آنان برخاسته بر پیروی سنت پیشینیان اصرار داشتند اما هنوز در آن روزگار به «اصحاب حدیث شناخته نمی شدندمی‌نامیدند.پیش از آغاز سخن درباره نام در ادامه، این گروه باید یادآور شد که در فرهنگ روایی سده های نخستین اصطلاح «اثر» عنوان به مفهومی اعم از حدیث داشته عام برای تمام سنت‌گرایان تبدیل شد، بی‌توجه به تفاوت‌های تاریخی و افزون بر احادیث مروی از پیامبر اسلام (ص) روایاتی حاکی از گفتار و کردار صحابه و تابعان را نیز شامل میشده استفکری آنان. <ref>مقاله اصحاب حدیث</ref>

گفتنی است که در عصر اتباع تابعان افزون بر =دولت های مهم=ندارد =اشخاص مهم=از معروف‌ترین چهره‌های اهل حدیث نبوی گفتار و کردار صحابه و تابعان البته برجستگان (آنان نیز می‌توان به صورت نقل از فرد یا نقل ،جمعی به سان آیینه ای از سنت نبوی موضوعیت یافته بوده و در کنار دریافته ها از پیامبر (ص) در تعالیم دینی مورد توجه قرار میگرفته است.افراد زیر اشاره کرد : بررسی نمونه های گوناگون از متون تاریخی حکایت از آن دارد که در دهه های میانی سدهٔ ۲ ،ق، درست در عصر شکوفایی مکتب اصحاب رأی و مقابل شدن آن با مکتب سنت گرا اصطلاحی که شاخص علم پیشینیان بوده و در برابر «رأی» به کار می رفته اصطلاح «اثر» بوده است؛ چنانکه این تقابل میان دو اصطلاح اثر و رأی در عباراتی از زبان ابن جريج، زرارة * [[محمد بن اعین اوزاعی و سفیان ثوری در منابع تاریخی ثبت شده است.در واقع باید گفت طیفی از عالمان سنت گرا که در سده ۲ ق در برابر اصحاب رأی صف آراسته و در منابع متأخر با عنوان عام {اصحابادریس شافعی]]حدیث} نام یافته اند، به تعبیر عصر خود {اصحاب اثر} یا {اصحاب آثار} خوانده میشده اند[[پرونده:محمد بن ادریس شافعی.<ref>اصحاب حدیث، احمد پاکتچی</ref>jpg|بندانگشتی|محمدبن ادریس شافعی]]

=اشخاص مهم=از معروف‌ترین چهره‌های اهل حدیث می‌توان به احمد * [[اسحاق بن حنبل و مالک بن انس شافعی اشاره کرد که عقاید اساسی این گروه را بیان کردند.راهویه]]

در مقایسه ای کلی میان باور متقدمان و متأخران از اصحاب حدیث البته با صرف نظر از جزئیات میتوان گفت که گرایش غالب در میان ایشان 1. تفسیر نصوص اعتقادی: تکیه بر ظاهر نصوص اعتقادی از کتاب آیات و روایات بدون تأویل و سنت بوده است آنچه تعالیم تحلیل عقلی؛ تأکید احمد بن حنبل، پیشوای اصحاب حدیث متأخر را از متقدمان اصحاب اثر متمایز میسازد عمده اختلافی است که در شیوه برخورد آنان با نصوص اعتقادی وجود داشته است. چه حنبل بر پرهیز شدید احمد از هر گونه تأویل و برداشت درایی از نصوص قرآنی و متون روایی و اصرار بر باور آوردن به ظاهر نصوص بی چون و چرا و بدون تلاشی در جهت تحلیل عقلی ،آنها نظام اعتقادی احمد و <ref>مقاله اصحاب حدیث متأثر از او را به صورت يك مجموعه توجیه نشده از قالبهای مأثور در آورده است</ref> . 2. آنچه به عنوان اساسی ترین اختلاف در میان گروههای گوناگون اصحاب حدیث میتوان عنوان کرد اختلاف دیدگاههای ایشان در مباحث سیاسی اعتقادی امامت و قیام به سیف است؛ در حالی که اختلافات درون‌جریانی: اتفاق‌نظر در مباحث محض مسائل کلامی چون صفات باری باری، قدر و منزلت فاسق کمتر اختلافی فاسق؛ اما اختلاف در میان مسائل سیاسی، امامت و قیام با شمشیر<ref>مقاله اصحاب حدیث </ref>. 3. تعریف ایمان: ایمان شامل قول، عمل و نیت است و قابل افزایش و کاهش می‌باشد<ref>تاریخ فرق و مذاهب اسلامی، ص70</ref> . 4. قضا و قدر: همه چیز به چشم میخورد.تقدیر الهی است و انسان گریزی از آن ندارد<ref>اصحاب حدیث، احمد پاکتچیتاریخ فرق و مذاهب اسلامی، ص70</ref>.  5. مسائل سیاسی و دینی: *خلافت از آنِ قریش تا روز قیامت است. *جهاد حتی با امام ظالم واجب است. *نماز جمعه، عیدین و حج بدون امام صحیح نیست.

از طرفی اهل حدیث بر این باور بودند که ایمان شامل قول، عمل *صدقات و نیت است و قابل افزایش و کاهش است. از طرفی، معتقد بودند که همه چیز مالیات‌ها باید به تقدیر خداوند است و انسان‌ها نمی‌توانند از قضا و قدر گریزی داشته باشند. همچنین خلافت و امامت را تا روز قیامت از آن قریش می‌دانستند و جهاد را لازم می‌دانستند حتی اگر امام عادل نباشد.حاکمان ظالم سپرده شود<ref>تاریخ فرق و مذاهب اسلامی، برنجکار، ص70</ref>.

علاوه بر این، نماز جمعه، حج و نماز عیدین را بدون امام پذیرفته نمی‌دانستند و صدقات و مالیات‌ها باید در اختیار سلاطین باشد حتی اگر ظالم باشند6. از سویی دیگر، تکفیر مسلمانان به خاطر گناهانشان را : تکفیر گناه‌کاران جایز نمی‌دانستند نیست، مگر در موارد خاص. به عذاب قبر، صراط، میزان، نفخ صور، بهشت و جهنم نیز ایمان داشتند و قرآن را کلام خدا و غیر مخلوق می‌دانستند.<ref>تاریخ فرق و مذاهب اسلامی، برنجکار، ص70</ref>.

رواج مذهب فقهی اصحاب حدیث در سدهٔ ۴ و ۵ ق: دو مذهب مالکی و شافعی اگرچه از نظر تاریخی شعبی از اصحاب حدیث به شمار میآیند ولی در سده ۴ ق به عنوان مذاهبی مستقل شناخته میشده اند و عنوان اصحاب حدیث در آثار این دوره در عرض این دو جای میگرفته است. دقیق ترین اطلاعات در بارۀ دربارۀ پراکندگی جغرافیایی مذاهب اصحاب حدیث در سدهٔ ۴ ق مرهون گزارشهای گزارش‌های [[مقدسی ]] است. او قلمرو اصلی این مذاهب را اقالیم [[شام ]] اقور (بلاد جزیره) و [[رحاب ]] (آذربایجان و ارمنیه) دانسته و در تفصيل مطلب، مذهب اصحاب حدیث در اقور و رحاب را [[حنبلی ]] و در شام را [[اوزاعی ]] گفته است.<ref>مقاله اصحاب حدیث ، احمد پاکتچی</ref>افزون بر این مقدسی بدون آنکه از قلمرو روشنی سخن گوید به گستردگی پیروان ابن راهویه *نقشه پراکندگی جغرافیایی مذاهب اصحاب حدیث در عصر خود اشاره کرده است، راهویانی که بعید نیست همان اصحاب حدیثی باشند که جغرافی نویسان سده ۴ ق، از غلبه آنان و ۵ ق: 1. اقالیم شام: اصحاب حدیث در گستره وسیعی از این منطقه پیرو مذهب اوزاعی بودند <ref>مقاله اصحاب حدیث</ref>. 2. اقور (بلاد جزیره) و رحاب (آذربایجان و ارمنیه): مذهب حنبلی رواج داشته است <ref>مقاله اصحاب حدیث</ref>. 3. جنوب شرقی ایران، مشتمل بر اقلیم فارس و ایران (فارس، کرمان تا سواحل جنوب سخن گفته اند): پیروان ابن راهویه حضور داشته‌اند که احتمالاً همان اصحاب حدیث این مناطق‌اند <ref>مقاله اصحاب حدیث</ref>. 4. این سخن مقدسی که در اقلیم سند اکثر : اکثریت مردم بر مذهب اصحاب حدیثند و حدیث بودند، اما حنبلیان در آنجا مذهب حنبلی راه ندارد، در صورت پذیرش یکپارچگی این صاحب حديثان با آن‌جا حضور نداشتند<ref>مقاله اصحاب حدیث ،کرمان احتمال راهوی بودن آنان را استوارتر میسازد</ref>. 5. مذهب سفیان ثوری افزون بر رواج : در محیط عراق در بخشی عراق، بخش‌هایی از یمن و مناطقی از جبال ایران چون مانند دینور دست کم تا اواخر سده ۴ ق پیروانی داشته داشت و تا اواخر سده ۵ ق به حیات محدود خود ادامه داده است.دوام آورد <ref>مقاله اصحاب حدیث، احمد پاکتچیحدیث</ref>=منابع=* تاریخ فرق و مذاهب اسلامی، رضا برنجکار، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. 1387. فایلpdfاصحاب حدیث، احمدپاکتچی، دایره المعارف بزرگ اسلامی، جلد نهم

=منابع تکمیلی=تشبیه، تفویض [[رده:فرق _ و تأویل در مکتب اصحاب حدیث، هادی حجت، فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز، پیاپی 20، صفحات 125_156، پاییز 1385.تحلیل مفهوم صحابی از دیدگاه اصحاب حدیث، علی عبدالله زاده و محمود کریمی، دوفصلنامه علمي پژوهشي «مطالعات قرآن و حديث»، سال يازدهم، شمارة اول، پاييز و زمستان 1396 ،پياپي21 ،صص205-22_ مذاهب_ اسلامی]]